Onderzoek: vliegende start of dikke schulden? De gemeente maakt het verschil
Een verhuizing is al ingrijpend, maar voor vluchtelingen die vanuit een opvang naar een eigen woning verhuizen, komen daar extra zorgen en regelzaken bij. Het is haast niet te behappen voor iemand die het Nederlandse systeem nog niet (goed) kent en de taal nog niet goed beheerst.
Gevolgen van een ‘financieel gat’
Boven op de spanning van de verhuizing, komen vaak al snel financiële zorgen. Er zit namelijk tijd tussen de verhuizing en het moment waarop vluchtelingen inkomsten ontvangen. Er sprake van een ‘financieel gat’. In sommige gemeenten wordt rekening gehouden met deze bijzondere situatie, maar lang niet overal.
Voor ons rapport Vliegen of Vallen onderzochten we 55 gemeenten: in welke situatie komen vluchtelingen daar terecht? Ook spraken we met gemeente-medewerkers, onze eigen collega’s en vluchtelingen zelf. Een kleine greep uit de situaties die werden geschetst:
- Vluchtelingen die weken, soms zelfs maanden, zonder enkele inkomsten zitten. Want toeslagen worden niet direct uitgekeerd en werk is niet direct gevonden.
- Vluchtelingen die langere tijd in een volledig kale woning verblijven, omdat er geen geld is voor een vloer, gordijnen of bedden en matrassen.
- Gezinnen die na gezinshereniging moeten zien rond te komen van één uitkering.
- Torenhoge rekeningen door misverstanden. Denk aan zorg ontvangen van een instantie die geen contract heeft met de verzekering.
- Gemeenten die bepaalde zaken vergeten te regelen, waardoor vluchtelingen te maken krijgen met aanmaningen en incassokosten.
- Vluchtelingen die de lening om inboedel te kopen moeten gebruiken om de eerste weken van te leven. En zo het ene gat moeten vullen met het andere.
Als mensen uit het azc komen. hebben ze een koffer met kleding, meer niet. Dus verf, laminaat, koelkast, wasmachine, meubels en in sommige gemeenten ook fietsen: álles moet uit het inrichtingskrediet betaald worden.
Vliegen of vallen?
Gelukkig zijn er gemeenten die actief meedenken over hoe ze de regels kunnen aanpassen, zodat deze beter aansluiten op de bijzondere situatie van vluchtelingen. Maar door deze lokale aanpassingen worden de verschillen tussen gemeenten steeds groter.
In de ene gemeente maken vluchtelingen daardoor een vliegende start: er ligt dan snel een stabiele basis waaruit zij kunnen integreren. In de andere gemeente maken vluchtelingen direct een diepe val: ze komen in problematische schulden die hen compleet opslokken. Die zorgen weer voor mentale en fysieke problemen. Van ruimte voor integratie of om bij te komen van alle heftige jaren is dan geen sprake.
Na een gezinshereniging kan het twee tot drie maanden duren voordat een alleenstaande uitkering wordt aangepast naar een gezamenlijke uitkering.
Broodnodige regelingen voor goede integratie
Kleine aanpassingen kunnen vluchtelingen al ontzettend op weg helpen. Zo zijn er in verschillende gemeenten regelingen, zoals:
- Een overbruggingskrediet om de eerste weken of maanden toch geld hebben om boodschappen te kopen of noodzakelijke spullen.
- Een inrichtingskrediet voor meubels of bijvoorbeeld een vloer en gordijnen.
- Regelingen die de integratie bevorderen zoals een bijdrage of lening voor een fiets of ov-kaart.
- Extra kennismakingsgesprekken met uitgebreide toelichting over (de plichten bij) bijstand en toeslagen.
Heel veel zaken die landelijk waren geregeld zijn overgeheveld naar de gemeente. Daardoor krijg je verschillen, en verschillen creëren altijd een groot probleem. Er ontstaat onbegrip, en dat geldt niet alleen voor statushouders.
Keuze? Die is er niet
In ons onderzoeksrapport komen de verschillen in aanpak in gemeenten aan bod en de gevolgen ervan op integratie en armoede. Het laat zien hoe vluchtelingen in sommige gemeenten meer kansen krijgen dan in anderen, terwijl zij niet kunnen kiezen waar ze worden gehuisvest.
Oplossing: collectief maatwerk
Naar aanleiding van ons rapport pleiten we dan ook voor collectief maatwerk. Speciale regelingen voor vluchtelingen in álle gemeenten. Daarvoor doen we uitgebreide aanbevelingen. Een landelijke aanpak zorgt voor duidelijkheid bij vluchtelingen, gemeenten en andere betrokken partijen én bespaart het kosten. Want hoe eerder er een stabiele basis is voor integratie, hoe eerder mensen kunnen integreren en bijdragen aan de maatschappij.