Op bezoek in Heumensoord: 'Mijn lichaam is hier veilig, mijn ziel niet'

, 15 november 2021
Leestijd, 6 min.
Met de wederopbouw van het tentenkamp Heumensoord bereikte het asiel- en vluchtelingenbeleid een nieuw dieptepunt. De bijna duizend Afghaanse evacués die er verblijven worden bijgestaan door VluchtelingenWerk. Een reportage.
placeholder

Het miezert onafgebroken. De grijze lucht maakt het aanzicht van de noodopvanglocatie nog mistroostiger. De hekken eromheen zijn met zwart plastic bekleed en schermen het tentenpaviljoen af van de buitenwereld. Alleen bewoners en bevoegden mogen langs de slagboom. Wie het park oversteekt, vindt achter een tweede hekwerk tijdelijke gebouwtjes van diverse asielorganisaties. Een daarvan is VluchtelingenWerk.

placeholder

Teambespreking

Teamleiders Thijs en Thomas knippen het licht aan en starten de laptops op. Als ook vrijwilliger Simone en stagiair Basel binnen zijn en het water voor de eerste ronde koffie is getapt bij het buitenkraantje om de hoek schuift het team de stoelen bij elkaar. 'Wat we vandaag moeten doen,' trapt Thomas af, 'is de gesprekken over gezinshereniging voorbereiden.' Thomas deelt intakeformulieren uit. Ze zijn voor het laatst gebruikt in 2015, toen er voornamelijk Syrische vluchtelingen in het tijdelijke kamp verbleven. ‘Hiermee laten we bewoners weten wat ze kunnen verwachten: welke gezinsherenigingsaanvragen zijn zo goed als kansloos en welke kansrijk? En welke documenten moeten er worden verzameld?' vertelt Thomas. Het team besluit een aantal proefgesprekken te houden om daarna de formulieren te optimaliseren. 'Laten we kijken of een halfuur per gesprek haalbaar is,' stelt Thomas voor.

placeholder

Geoliede machine

'In een regulier asielzoekerscentrum is veel meer tijd voor zulke gesprekken,' legt hij later uit. 'Daar bevinden bewoners zich in allerlei fasen van hun asielprocedure. Maar hier is íédereen pas net weg uit de ellende en hebben zij állemaal acute zorgen om achtergebleven dierbaren. Het is daarom belangrijk hun situatie zo snel mogelijk in kaart te brengen. En met bijna duizend bewoners moeten die gesprekken als een geoliede machine lopen.' Zijn collega’s moeten lachen om die woorden, want de eerste weken verliepen behoorlijk chaotisch. Thomas: 'Niemand wist wanneer er nieuwe bewoners zouden arriveren en hoeveel.' Ook had VluchtelingenWerk niet eens een eigen werkruimte. 'Pas na aandringen mochten we toch het terrein op en zijn we onze werkzaamheden buiten gestart vanaf een picknicktafel,' vertelt Thomas. Basel vervolgt: 'Ik studeer rechten. Mijn klasgenoten lopen stage in chique advocatenkantoren of in de rechtbank. Ik had niet eens een eigen stoel. Toch heb ik nog geen dag gedacht: dit trek ik niet meer.'

placeholder

Overname Taliban

Dan klopt de 23-jarige Ahmed op de deur. Hij helpt vandaag bij het uitdelen van de gespreksuitnodigingen. Want hoewel bewoners alleen met zo’n uitnodiging toegang krijgen tot het terrein waar VluchtelingenWerk werkt, mag het personeel van VluchtelingenWerk niet de tenten in om de uitnodigingen te bezorgen. 'Ik heb toch niets te doen, dus alle afleiding is welkom,' vertelt Ahmed over zijn vrijwilligersklus.

In Afghanistan werkte hij ook voor hulporganisaties, voordat hij naar India vertrok voor zijn studie. Hij was net terug in Afghanistan toen de Taliban de hoofdstad overnamen. 'Dat gebeurde zo snel: alsof iemand een lichtschakelaar omzette en alles opeens donker werd. Ik was op dat moment onderweg. Vanuit de auto zag ik de complete paniek die was uitgebroken. Overal waren Taliban. Politieagenten trokken midden op straat hun uniformen uit om op te kunnen gaan in de menigte. Ik was bang dat iemand mijn autodeur zou opentrekken en een geweer tegen mijn hoofd zou zetten, want iedereen wilde weg.'

Ahmed en zijn broer, die voor het Nederlandse leger werkte, werden geëvacueerd. Hij maakt zich zorgen om zijn achtergebleven ouders. 'Op een dag zullen de Taliban mijn vader opzoeken en hem vragen naar zijn zoons die werkten voor de vijand.' Om te ontsnappen aan de drukte in Heumensoord zocht Ahmed naar de dichtstbijzijnde bibliotheek. ‘Daar ga ik vaak naartoe om Engelse boeken te lezen.’ Hij benadrukt dat hij niet wil klagen over zijn leefomstandigheden. 'Maar het begint hier wel koud te worden,' zegt hij met een enigszins bezorgde glimlach.

placeholder

Zorgen over gezinshereniging

Om twaalf uur roept Thomas zijn team bij elkaar. 'Tijdens de opstartfase functioneerden we op adrenaline, maar dat is niet vol te houden,' vertelt hij. 'De laatste dagen ben ik daarom heel duidelijk: even pauze houden.' Tijdens de lunch vertelt Simone haar collega’s over de twee mannen die vlak daarvoor aan haar bureau stonden. Ze lieten haar foto’s zien van hun neef: de jongen zat helemaal onder het bloed. De kans dat de neef via gezinshereniging naar Nederland mag komen is nihil. Want daarvoor komen – in grote lijnen – alleen minderjarige kinderen en gehuwde partners in aanmerking. Hoe is het om die boodschap te moeten overbrengen? Basel zucht en is even stil. Het raakt hem zichtbaar. 'Moeilijk,' zegt hij ten slotte. 'Ik trek de pleister er zo snel mogelijk van af en leg uit: het mag niet volgens de regels van de IND. Door de wanhoop beseft niet iedereen direct wat die boodschap inhoudt. "Als jullie mij niet willen helpen, wie dan wel?" vragen ze dan.'

placeholder

Geheime verloofde

Ook de 27-jarige Afghaanse Farzana maakt zich zorgen over de mogelijkheden voor gezinshereniging. Haar verloofde is achtergebleven. Als politieagent is hij niet alleen doelwit van de Taliban, maar ook van criminelen die hij gevangennam en nu zijn vrijgelaten. 'Bijna zes jaar geleden werden we verliefd,' vertelt Farzana. 'Maar onze familie verbood ons met elkaar te trouwen.' Toch bleven de twee elkaar zien, in het geheim. 'Inmiddels zit hij al drie maanden ondergedoken. Al die tijd heeft hij geen daglicht gezien. Ik ben zo bang dat hij uiteindelijk zichzelf iets aandoet om aan de situatie te ontsnappen.'

Als de zorgen haar niet wakker hielden, zou ze alsnog niet kunnen slapen. Elke drie stapelbedden zijn gescheiden met tentzeil, maar de bovenkant is open. 'De nachtmerries van andere bewoner het gehuil van bange kinderen, de wind die tegen de tentdoek raast: het zorgt bij iedereen voor slaapgebrek.' Net als Ahmed herhaalt Farzana niet te willen klagen. 'In Afghanistan zou ik zijn vermoord, maar kan ik in Nederland wel leven zonder mijn familie en verloofde? Ik voel dat ik mijn hoop voor de toekomst verlies. Hoewel mijn lichaam hier veilig is, is mijn ziel dat niet.'

Bestempeld als mensonwaardig

Thomas maakt zich zorgen over de mentale gesteldheid van de bewoners. 'Dit is geen opvangplek voor de lange termijn,' zegt hij. 'Zoveel mensen bij elkaar, zonder privacy en met zeer beperkte toegang tot psychische ondersteuning: dat is ontzettend stressvol. Bovendien is de helft van de bewoners minderjarig, ruim 350 bewoners zijn zelfs onder de twaalf jaar. "Het mag niet zo erg worden als de vorige keer," roept iedereen. [In 2016 bestempelden zowel de Nationale Ombudsman als het College voor de Rechten van de Mens het leven op kamp Heumensoord mensonwaardig, red.] Maar hoewel er gelukkig verbeteringen zijn ten opzichte van de vorige keer, wordt het buiten winter en is een duurzame oplossing nog niet in zicht. Het zet je aan het denken: kunnen we als Nederland niet anders of willen we dat niet?'

NB: Een paar weken na ons bezoek aan Heumensoord sloegen de Nationale Ombudsman en het College voor de Rechten van de Mens alarm over de leefomstandigheden van Afghaanse vluchtelingen in Heumensoord.

Noodopvang: zo kort en leefbaar mogelijk

Noodopvang is echt alleen voor noodsituaties en mag geen dag langer duren dan noodzakelijk, vindt VluchtelingenWerk. Tentenpaviljoens als Heumensoord zijn verre van ideaal voor de opvang van vluchtelingen die recent heftige gebeurtenissen hebben meegemaakt en vooral behoefte hebben aan rust en privacy. Wel hebben we veel waardering voor de gemeenten Nijmegen en Heumen, die deze vluchtelingen onderdak bieden. Zij nemen wederom verantwoordelijkheid als het erop aankomt.