De ‘Spaanse’ route naar Europa is levensgevaarlijk

Nieuws, 25 januari 2024
Leestijd, 5 min.
Spanje doet er alles aan om vluchtelingen die het land vanuit Afrika proberen te bereiken te weren. Hulporganisaties die vluchtelingen proberen bij te staan, worden valselijk beschuldigd van mensensmokkel. Dit jaar stierven al meer dan zevenhonderd mensen onderweg naar de Canarische Eilanden. Een reportage.
placeholder

Europese toeristen komen naar het Spaanse eiland Gran Canaria om te ontspannen. Maar de kleine havenstad Arguineguín staat ook bekend om de boten die er arriveren met vluchtelingen en migranten uit Afrikaanse landen. Aan de kust spoelen soms ook de lichamen aan van drenkelingen. Al ruim 32.000 Afrikaanse migranten en vluchtelingen arriveerden in 2023 op de Canarische Eilanden: een verdubbeling ten opzichte van 2022. De route daarnaartoe – vaak in overvolle gammele vissersboten – is levensgevaarlijk. Geschat wordt dat er dit jaar al minstens zevenhonderd bootvluchtelingen zijn verdronken.

‘Mijn reis op zee in een vissersboot duurde zes dagen’, vertelt Mamadi Hasan (20). Hij sloeg op de vlucht voor het jihadistisch geweld in Mali. ‘Het was een moeilijke tocht: vijf mensen zijn onderweg omgekomen. We hebben hen in de oceaan moeten achterlaten’, zegt Mamadi zacht. Net als veel andere vluchtelingen werd hij tijdens zijn reis uitgebuit door smokkelaars en autoriteiten. ‘Ik ben opgepakt en gemarteld door de veiligheidsautoriteiten in Mauritanië. Op meerdere plekken van Mamadi’s lichaam zijn sporen van marteling zichtbaar. ‘Ik moest de Mauritaanse politie geld geven om vrij te komen. Als je geen geld hebt, dan verdwijn je voor langere tijd achter de tralies.’

placeholder
Mamadi Hasan (20) vluchtte voor het geweld in Mali.

Beschuldiging van mensensmokkel

Mamadi heeft ‘geluk’ gehad dat hij niet is gearresteerd bij zijn aankomst op het Spaanse strand. Van elke boot die op de Canarische Eilanden aankomt, worden doorgaans twee of drie opvarenden gearresteerd en beschuldigd van ‘mensensmokkel’ en het besturen van de boot. Dit gebeurt heel willekeurig. Volgens een lokale hulporganisatie moeten de gearresteerde vluchtelingen papieren tekenen waarin ze hun ‘schuld’ bekennen, zonder dat ze de inhoud kunnen beoordelen via een tolk. Dit kan leiden tot een gevangenisstraf van drie jaar.

Het Spaanse VluchtelingenWerk – CEAR – werkt hard om op de Canarische Eilanden vluchtelingen bij te staan en mensenrechtenschendingen in kaart te brengen. ‘Maar het is onmogelijk voor ons om alle gevallen te documenteren en iedereen te helpen,’ vertelt Clara Herrero, medewerker bij CEAR. ‘Ook zijn vluchtelingen en migranten vaak kwetsbaar als ze aankomen. Ze hebben onderweg veel meegemaakt, en spreken de taal niet. Het gedocumenteerde aantal slachtoffers is dus nog maar het topje van de ijsberg,’ aldus Clara.

Dodelijke migratieroutes

Om boten die de Canarische Eilanden proberen te bereiken tegen te houden, heeft Spanje overeenkomsten gesloten met Mauritanië en Senegal. Deze deals geven Spanje de mogelijkheid om toezicht te houden op het werk van de kustwachten van deze twee Afrikaanse landen, terwijl de Spaanse kustwacht ook in hun wateren mag patrouilleren. Om het terugsturen van vluchtelingen, de omstreden ‘pushbacks’, te vermijden kiezen mensensmokkelaars steeds langere en dus gevaarlijkere routes. De West-Atlantische route is de meest dodelijke migratieroute naar Europa.

De grensbewakers pakten mij op en deporteerden me naar Marokko

Mokhtar (24) uit Soedan

placeholder

Misdaden aan de grens

Om de Europese buitengrens verder te bewaken, wordt er ook met Marokko samenwerking gezocht, en gaan er vanuit de Europese Unie (EU) miljoenen euro’s naar de Marokkaanse grensbewaking. In het noorden van Marokko liggen twee Spaanse enclaves, Ceuta en Melilla, omgeven door muren, grenshekken en prikkeldraad. Regelmatig proberen vluchtelingen en migranten Spanje te bereiken door over de hekken te klimmen. Opgepakte vluchtelingen zet Spanje meteen weer uit naar Marokko. En dat terwijl Marokko geen functionerend asielsysteem heeft. Sterker nog, Marokkaanse grenswachten deporteren vluchtelingen regelmatig naar gebieden in het binnenland, en de woestijn.

placeholder
De Soedanese Mokhtar (24) ondervond pushbacks.

Pushbacks ondervinden

De Soedanese Mokhtar (24) ondervond de pushbacks aan den lijve. Mokhtar vluchtte voor het conflict in Darfur, de strijd tussen de Janjaweed-milities en het Soedanese leger. Hij werd gedwongen om te vechten voor de milities. ‘Tijdens mijn eerste vluchtpoging lukte het mij de grenshekken van Ceuta over te klimmen’, vertelt Mokhtar. ‘Maar de grensbewakers pakten mij op. Ze deporteerden me naar Marokko.’ Daar werd Mokhtar door de Marokkaanse grensbewakers opnieuw weggestuurd, zeshonderd kilometer het binnenland in.

Niet zelden zijn de pushbacks gewelddadig en wordt er gebruikgemaakt van traangas, knuppels en rubberkogels. In juni 2022 ging het vreselijk mis aan de grens van Melilla, toen er bij een bestorming van honderden vluchtelingen tientallen mensen omkwamen door het ingrijpen van Spaanse en Marokkaanse grensbewakers. Een dergelijk lot bleef Mokhtar bespaard. Bij de vierde poging lukte het hem om Ceuta binnen te komen. Daar wacht hij nu zijn asielprocedure af.

placeholder
Geredde migranten arriveren aan wal in Spanje.

Organisaties onder druk

Spaanse ngo’s die zich uitspreken over de schendingen van mensenrechten hebben het moeilijk. Zo lopen pogingen om onderzoek te doen naar incidenten spaak omdat er onvoldoende informatie wordt verstrekt. Ook worden organisaties en activisten soms beschuldigd van het faciliteren van mensensmokkel. Zo werd Helena Maleno, de oprichter van de mensenrechtenorganisatie Caminando Fronteras, aangeklaagd in zowel Spanje als Marokko voor ‘mensenhandel’ en ‘mogelijke banden met een criminele organisatie’. Ze werd vrijgesproken. Caminando Fronteras blijft zich ondertussen inzetten om vluchtelingen en migratnen te redden.

Volgens Maria Ferrero, senior medewerker van de UNHCR, doet Spanje er alles aan om geen ‘migratiebestemming’ te worden. De Spaanse aanpak is klassiek: doe alles om te voorkomen dat vluchtelingen naar Spanje komen en als ze daar toch in slagen, moet Spanje hen ertoe aanzetten om door te reizen naar andere Europese landen.’ Het asiel- en opvangsysteem in Spanje lijkt intussen vastgelopen, want er is inmiddels een achterstand van meer dan honderdduizend zaken.

De asielprocedure van de Malinese Mamadi is inmiddels afgerond. Hij heeft een status gekregen in Spanje en woont in een opvangcentrum in het zuiden van Gran Canaria. ‘Ik volg nu een cursus voor reparaties en woningonderhoud. Ik voel me soms schuldig, want mijn moeder is achtergebleven in Mali. Maar ik kan eindelijk gaan nadenken over mijn toekomst.’

Help mee en doe nu een gift

Met jouw bijdrage kunnen wij de Nederlandse en Europese politiek blijven aansporen tot een humaner vluchtelingenbeleid. Jouw steun is onmisbaar voor vluchtelingen die gedwongen zijn alles achter zich te laten op zoek naar veiligheid. Hartelijk bedankt.