Hongarije: bikkelhard anti-vluchtelingenbeleid

Het is januari 2022 en het woord 'vluchtelingen' bestaat niet meer in Hongarije. Premier Orbán wiste de term de afgelopen jaren zorgvuldig uit. 'In zijn haatcampagnes spreekt Orbán steevast over gevaarlijke en criminele migranten die ons land binnendringen. Een succesvolle strategie in een land waar de media nagenoeg in handen is van de overheid. Tot er oorlog uitbrak in Oekraïne.'

Anikó Bakonyi van de Hongaarse mensenrechtenorganisatie Hungarian Helsinki Committee (HHC) vat de politiek in haar land mismoedig samen. De afgelopen jaren deed de Hongaarse overheid er alles aan om asielzoekers en vluchtelingen buiten de deur te houden. Mensen die via de Balkanroute reizen stuiten sinds 2015 op metershoge, driedubbele hekken. Wie het toch lukt om 'fort Hongarije' binnen te komen, loopt groot risico de gewelddadige grenspolitie tegen te komen die hen met brute kracht weer uitzet.

Waar andere EU-landen als Kroatië en Griekenland deze – door internationaal en Europees recht verboden – 'pushbacks' aan hun grenzen in de doofpot stoppen, is de Hongaarse overheid trots op haar bikkelharde anti-immigratiebeleid: op de website van de politie wordt het aantal pushbacks dagelijks gepubliceerd. Ook voerde Orbán wetten in die het vragen van asiel in Hongarije nagenoeg onmogelijk maakt en het bieden van hulp aan vluchtelingen strafbaar stelt. In het Servische plaatsje Subotica worden de gevolgen van dit meedogenloze beleid schrijnend zichtbaar.

'Botbreuken, op iedere plek in het lichaam die je kan bedenken', vertelt een arts gelaten over de staat waarin ze vluchtelingen aantreft in een opvangkamp in het Servische grensstadje. Vrijwel iedereen die een poging waagt de Hongaarse grens over te steken, keert onverrichte zaken en vaak ernstig gewond terug. Buiten het kantoor van de arts, op een binnenplaats in het kamp, zit een man verloren op de grond met zijn onderbeen in het gips.

'Smokkelaars geven groepjes vluchtelingen drie ladders mee om de hekken over te komen', vertelt een medewerker van het kamp ter plaatse. 'Alles moet snel, want zodra je het hek aanraakt gaat er een alarm af bij de politie. Vanaf het derde en laatste hek springen mensen vier meter naar beneden en komen op een betonnen vloer terecht. Vluchtelingen breken aan de lopende band ledematen en verwonden zich ernstig aan het prikkeldraad.'

Gewond of niet, de aangestormde grenspolitie toont geen medelijden. Met hun auto’s rijden ze op de hekken in zodat mensen er alsnog afvallen, laten hun politiehonden los en schieten met rubberen kogels. Vluchtelingen worden structureel geslagen en hun telefoons, geld en ander bezit afgenomen. Wie het wel redt is nog niet zonder gevaar. Om het grensgebied uit te komen hangen vluchtelingen onder auto's van smokkelaars of proppen veertien mensen zich in een personenauto die op een afgesproken plek voor hen klaarstaat. Auto-ongelukken zijn legio: mensen worden ernstig gewond teruggevonden langs de kant van een weg en worden daarna alsnog over de grens gezet.

'Wat me nog het meest raakt is de ontmenselijking', vertelt Sara Ristić van KlikAktiv, een Servische mensenrechtenorganisatie. 'Ja, vluchtelingen worden afgeranseld aan de grens, maar daarnaast lijkt de Hongaarse politie er alles aan te doen om mensen te vernederen. Ze gooien energiedrankjes over hen leeg en schoren onlangs een kruis op het hoofd van een Afghaanse man. "Dat ik werd geslagen had ik verwacht", vertelde hij ons, "maar waaróm schoren ze mijn hoofd?"'

In het Hongaars-Servische grensgebied zijn de mensensmokkelaars heer en meester: geen vluchteling kan zonder hulp de grens oversteken. Buiten de officiële opvangkampen wonen veel vluchtelingen in verlaten fabrieken en boerderijen die de regio sinds de Joegoslavische burgeroorlog rijk is. De leefomstandigheden in deze zogeheten 'squats' zijn spartaans; geen ramen, water of elektriciteit.

'Op de grotere locaties bivakkeren soms wel vierhonderd mensen, door de smokkelaars vaak gegroepeerd naar nationaliteit zoals Syriërs en Afghanen', aldus Sara. 'Alle panden staan onder strikte controle van mensensmokkelaars: meedogenloze maffia die meestal oogluikend wordt getolereerd door de politie.'

Door een verlaten boomgaard vol oude fruitbomen rennen mensen hard weg. Samen met KlikAktiv zijn we op weg naar een vervallen jamfabriek, even verderop, waar honderden vluchtelingen verblijven. De hulporganisatie wordt getolereerd door de smokkelaars en bezoekt wekelijks squats in heel Servië. Ze kijken of er gewonde mensen zijn, leggen slachtofferverklaringen van pushbacks vast en geven informatie over asielprocedures in Servië en in de EU. VluchtelingenWerk reist mee.

Aangekomen bij de fabriek worden we opgewacht door een tiental militairen en politie en wordt duidelijk waarom vluchtelingen wegrenden. Twee dagen geleden vond er in Subotica – voor het eerst op klaarlichte dag – een schietpartij plaats tussen twee rivaliserende smokkelaarsbendes. Als reactie daarop laat de overheid nu haar spierballen zien: alle squats worden ontruimd.

'Jullie komen hier praten over hun rechten? En die van ons dan? We moeten ons land beschermen!', zegt een militair die ons de weg verspert. Achter hem smeult een vuurkorf, die even daarvoor nog koude handen opwarmde, nog wat na. Verderop harkt een bulldozer matrassen en kleding op een grote hoop bijeen. Buiten is het min drie graden en de avond moet nog vallen, maar de voormalige bewoners van deze fabriek slapen vanavond buiten.

Terug naar Hongarije, waar de overheid het bestaan van 'vluchtelingen' doelbewust wiste uit het collectieve geheugen. Tót er oorlog uitbrak in buurland Oekraïne. Tot ieders verbazing stelde president Orbán direct de grenzen open voor Oekraïners, zowel christelijk als cultureel sterk verwant aan Hongarije. En zo kon het gebeuren dat Hongarije, een land waar het asielbeleid de afgelopen jaren doelbewust om zeep geholpen was, een van de eerste opvanglanden werd voor Oekraïense vluchtelingen. Meer dan twee miljoen mensen staken er de grens over.

'Het was voor ons een verrassing dat Hongarije zo reageerde', vertelt Todor Gardos van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR, die vluchtelingen bijstaat aan de Hongaars-Oekraïense grens. 'Maar hoe positief het ook begon, nu vind ik dat Oekraïners hier vrijwel hetzelfde worden behandeld als de rest van de vluchtelingen. De overheid biedt alleen primaire hulp als basale opvang, voedsel en kleding. Oekraïners hebben weinig toegang tot faciliteiten of integratiemogelijkheden en worden aan hun lot overgelaten.'

Noodgedwongen nemen kerken en maatschappelijke organisaties de taken over die de overheid nalaat. Zoals pastoor Márta Bolba, die in haar pastorie niet alleen vluchtelingen, maar ook daklozen, Roma en lhbti’s opvangt. Samen met haar team biedt Márta psychische- en maatschappelijke steun en educatieprogramma’s.

Márta: 'Al deze mensen zijn de zondebokken in de Hongaarse samenleving. Ik krijg dan ook veel haat over me heen: ik zou moordenaars en verkrachters een huis bieden, een vijand van de natie zijn, een verrader. Zelfs mijn eigen kerk floot me terug omdat ik vluchtelingen help. Gelukkig heb ik een trouw en sterk team om me heen.'

'De overheid schiet ernstig tekort', beaamt András Kováts van Menedék, een organisatie die zich inzet voor migranten en vluchtelingen in Hongarije. 'Er zijn naar schatting 35.000 Oekraïense vluchtelingen in Hongarije, maar niemand weet waar ze precies zijn. Ik spreek Oekraïners die hier al maanden zijn en nog nergens geregistreerd staan. "Let life sort out itself", is het mantra van onze overheid. Hongarije is echt een desastreus land voor mensen in nood.'

Beeld: KlikAktiv / ANP / Annemieke van der Pol