Statushouders in Griekenland: een onmogelijke toekomst
Alles afgepakt
De Iraanse Marjan (25) kreeg in 2019 een verblijfsvergunning in Griekenland en verblijft met haar man en zoontjes in vluchtelingenkamp Malakasa, veertig kilometer buiten Athene. Als gunst, want officieel is de opvang alleen bedoeld voor mensen die nog geen verblijfstatus hebben. Marjan: 'Voordat we een status kregen woonden we in een appartement voor jonge gezinnen. Ik was zwanger van de tweede toen we hoorden dat we in Griekenland mochten blijven. Daarna pakten ze ons alles af. We moesten weg uit het appartement, terwijl we geen cent hadden.'
Na het gedwongen vertrek sliep Marjans gezin op straat. Uiteindelijk keerden ze noodgedwongen terug naar het vluchtelingenkamp. 'We wonen nu zeven maanden in Malakasa. We mogen hier alleen slapen, krijgen geen eten of geld. Een ngo bracht ons eerst elke vrijdag een handje bonen, rijst en olie, maar dat is gestopt. De enige die ons een beetje helpt is de kerk.'
In Griekenland eindigt het recht op opvang dertig dagen nadat een vluchteling een positieve beslissing heeft gekregen op de asielaanvraag. Het kan daarna nog maanden of zelfs een jaar duren voordat de vluchteling daadwerkelijk een verblijfsvergunning ontvangt, en in de tussentijd heb je nergens meer recht op. 'Op papier hebben zij dezelfde rechten als Grieken wat betreft wonen, werken en bijstand,' vertelt Spyros-Vlad Oikonomou van de Greek Council for Refugees – partnerorganisatie van VluchtelingenWerk. 'Maar door de enorme bureaucratie, de werkloosheid en het ontbreken van een serieus integratieplan komen die rechten niet van de grond.'
Geen toekomst
De Iraanse Mahnaz (35) woont al vier jaar in kamp Malasaka met haar zoon en dochtertje. In augustus 2021 kregen ze te horen dat ze in Griekenland mochten blijven, sindsdien zit ze in dezelfde situatie als Marjan: zonder voorzieningen en eten, gedoogd in het kamp. De officiële verblijfsvergunning ontving ze pas afgelopen juni, nu wacht ze op de laatste papieren om te kunnen reizen.
Ook Mahnaz blijft geen dag langer in Griekenland dan nodig, al weet ze niet of ze elders in Europa weer asiel zal krijgen. 'Mijn kinderen hebben hier nul toekomst. Hoe kan dit land ons helpen als ze ons in het kamp al aan ons lot overlaten? Ik wil graag naar Duitsland of Zwitserland, of Nederland misschien. Dan kunnen mijn kinderen naar school, en kan ik mijn opleiding afmaken en werk vinden.'
Leven op straat
In Athene verblijven de 70-jarige Afghaanse Shahbibi en haar gehandicapte dochter Shaima een groot deel van de dag op straat, hopend dat iemand ze iets geeft. Ze krijgen geen eten en toelage meer sinds zij onlangs hun verblijfsvergunning kregen. Moeder en dochter zitten in Athene in een opvang voor vluchtelingen met medische problematiek. Shahbibi: 'We zijn bang dat we er binnenkort uit moeten en Shaima's medicijnen niet meer vergoed worden. We willen heel graag naar mijn zoons in Duitsland, maar daarvoor hebben we een doktersverklaring nodig die maar niet komt. Ik ben oud, wat als er iets met mij gebeurt? Shaima kan niet voor zichzelf zorgen.'
Niet van de grond
Wanneer vluchtelingen in Griekenland mogen blijven, moeten zij zelf woonruimte zien te regelen. Maar daarvoor is een bankrekening nodig, en die krijgen is lastig. Voor huursubsidie gelden ook veel eisen, en bovendien moet de vluchteling dan eerst de borg en huur voorschieten. Dat lukt vrijwel niemand. 'Als vluchtelingen al woonsubsidie krijgen, is die te laag om in Athene iets van te kunnen huren, vertelt Oikonomou van de Greek Council for Refugees. 'Laatst vroegen we de burgemeester of vluchtelingen mee konden doen in een nieuw sociaal woningbouwproject. Hij zei dat het alleen voor Grieken was, met het excuus dat het uit een EU-potje werd betaald dat niet speciaal voor vluchtelingen was en hij "de zaak niet wilde compliceren". Dat is discriminatie.'
Mustafa Mohammad is oprichter van Velos Youth, een organisatie in Athene die jonge vluchtelingen een veilige plek wil bieden. Alleenstaande minderjarige vluchtelingen hebben tot hun achttiende recht op opvang, maar Mustafa ziet veel van hen op straat terecht komen, of ze nu een verblijfsvergunning hebben of niet. 'Sommigen slapen buiten, anderen trekken in bij vrienden of huren ergens voor honderd euro een bed.' De plekken die de overheid in het verleden aan jongeren toewees, gaan nu naar Oekraïners, vertelt Mohammed. 'De jongeren sturen ze naar kampen ver buiten de stad, maar die willen dat niet. Het is een vijandige omgeving voor ze en er is niets te doen. Jongeren hebben een veilige omgeving nodig en hun vrienden.'
Pushforwards
Jean Didier Totow van vluchtelingenorganisatie Greek Forum of Refugees ziet bij de Griekse overheid geen wil om de positie van vluchtelingen in Griekenland te verbeteren. 'Het nieuwe integratieplan van de overheid is een rijtje bulletpoints: het is duidelijk dat ze ervan uitgaan dat vluchtelingen teruggaan of doorreizen naar andere landen. Het lost geen van de belangrijke problemen op.'
Ook Louise Donavan van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in Griekenland ziet de gebrekkige integratiemogelijkheden als een 'zeer, zeer grote uitdaging. Wij pleiten bij de overheid voor het vergemakkelijken en stroomlijnen van het integratieproces.' Maar of de Griekse staat dat ook wíl, is de vraag. Totow spreekt van 'pushforwards': door het statushouders onmogelijk te maken, geeft Griekenland ze een duw richting het noorden.
VluchtelingenWerk Internationaal
Griekse statushouders in Nederland
Eigenlijk kun je maar in één EU-land asiel krijgen. Maar de rechter droeg de IND in 2021 op om uit te zoeken of het wel verantwoord is Griekse statushouders die hier asiel vragen terug te sturen, vanwege de slechte omstandigheden in Griekenland. Het leek erop dat vluchtelingen in 'extreme armoede' terecht konden komen. Afgelopen juni kwam het rapport dat dit beeld bevestigt, maar staatssecretaris Van der Burg heeft de IND nog altijd geen instructies gegeven hoe ze met Griekse-statushouders moeten omgaan. Om hoeveel mensen het in Nederland gaat, is niet bekend.